ساز های ابداعی استاد آواز ایران محمدرضا شجریان
-1.jpg)
سازهای ابداعی شجریان
مجموعه‌ای از سازهای جدید دست‌ساز محمدرضا شجریان شامل صراحی، شاه‌صراحی، صراحی آلتو، بم‌صراحی، شهرآشوب، شهرآشوب آلتو، بم‌ساز، شهنواز، شهبانگ، کرشمه، باربد، تندر، ساغر، سبو سوپرانو، دل و دل آلتو، دل و دل سوپرانو و پرهیب است
که در دو مرحله معرفی شد. اولین نمایشگاه سازهای ابداعی استاد محمدرضا شجریان در اردیبهشت ۱۳۹۰ و دومین نمایشگاه در شهریور ۱۳۹۲ به کوشش موسسه فرهنگی هنری دل آواز در خانه هنرمندان برگزار شد.
پایه‌گذار ساز سازی نوین در ایران که بود؟
ابداع ساز اتفاق تاز‌ه‌ای نیست و پیش‌تر نیز برخی از اساتید سازنده به طراحی و ساخت سازهای جدید اقدام کرده‌اند. استاد ابراهیم قنبری‌مهر (مبتکر و سازنده سازهای ایرانی) که از شاگردان ابوالحسن صبا بوده، یکی از همین هنرمندان است.
او که زاده سال 1307 در تهران است کار خود را با نجاری آغاز کرده و نوازندگی ساز ویولن را نزد ابوالحسن صبا آموخته است و به پیشنهاد او ساخت سازهای موسیقی را به عهده گرفته است.
ابراهیم قنبری‌مهر که از او به عنوان پایه‌گذار ساز سازی یاد می‌کنند به خاطر نوآوری‌هایی که در سازهایی چون سه‌تار، تار، گیتار، سنتور، بربط قانون و کمانچه داشته، شهرت جهانی دارد و جدا از نوازندگان داخلی، نوازندگان بین‌المللی نیز از وی سازهای بسیاری را خریداری کرده‌اند.
از ابداعات ابراهیم قنبری‌مهر می‌توان به ساز «شاه‌رباب» و «شورانگیز» روی کاسه سه‌تار و بربط اشاره کرد.
ابراهیم قنبری‌مهر طی مصاحبه‌ای که در سال 1396 با رسانه‌ها داشته درباره شیوه‌های ساخت سازش گفته است که همه کارهای مربوط به ساخت ساز را خودش به تنهایی انجام می‌داده است.
این استاد پیشکسوت در ادامه گفته است: همه ابداع‌ها و نوآوری‌ها توسط خودم انجام می‌شد.
به جز اوقاتی که همسرم مرا کمک می‌کرد، فرد دیگری به کارگاه من نمی‌آمد و هر کاری که بود را خودم انجام می‌دادم. ساز تخصصی من ویولن است اما همه سازها را می‌ساختم. خیلی‌ها ساز مرا می‌خریدند و یک مدت آنقدر کارم سنگین شده بود که مدام کار می‌کردم و به کارهای دیگر نمی‌رسیدم.
محمد رضا شجریان در این نمایشگاه بیش از 10 سنتور و 16 ساز دیگر را به نمایش گذاشته است
استاد آواز ایران ادامه داد: «این سازها برای شناخته شدن باید به روی صحنه بیایند تا بتوانیم رنگ‌های بیشتری در ارکستر داشته باشیم، چرا که هرچه در ارکستر رنگ و فضای بیشتری داشته باشیم، به نتیجه مطلوب‌تری می‌رسیم.»
بخش عمده‌ای از فضای نمایشگاه سازهای ابداعی شجریان به انواع سنتور اختصاص یافته است. او در باره سابقه نواختن سنتور و ساخت آن گفت: «من قبل از این‌که خوانندگی را در رادیو آغاز کنم، روی سنتور کار می‌کردم.
بعد از مدت‌ها سعی کردم با چوب کارهایی را روی سنتور انجام دهم و آنقدر که روی این ساز وقت گذاشتم، برای آواز وقت نگذاشتم. حتی تا سال 75 هنوز گرفتار شیوه پل‌گذاری سنتور بودم.»
این هنرمند درباره پیچیدگی‌های سنتور توضیح داد: «سنتور سازی پر از همهمه است و استفاده از آن در گروه نوازی مشکل بوده، چرا که تمام صداهای ارکستر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. حتی باید بگویم نصف عمرم را در استودیو بابت ادیت صدای سنتور گذاشته‌ام.»
شجریان در مورد سازهای ابداعی خود و اصلاحات آنها پس از گذشت این مدت گفت: این سازها در 2 سال گذشته در کنسرت‌ها نواخته شد و در این مدت روی سازها کار کردم تا کیفیت سازها و صدادهی سازها بالا برود.
پیش از این محمدرضا شجریان با ارکستر بین‌المللی سازهای نوین در کانادا و آمریکا و گروه شهناز در ایران، ترکیه و دبی کنسرت‌هایی اجرا کرده بود. او درباره وارد شدن سازهای ابداعی به دنیای موسیقی ایرانی گفت: سازهای ابداعی این قابلیت را دارد که در کنار سازهای سنتی قرار بگیرد. من بیش از 50 سال است که با موسیقی، خواننده، نوازنده و آهنگساز در ارتباط هستم و از سوی دیگر سلیقه مخاطب را می شناسم؛ به همین دلیل معتقدم که موسیقی ایران به سازهای جدید و صداهای تازه نیاز دارد.
آقای شجریان دلیل ساخت و ابداع سازهای جدید را نیاز به صداهای جدید و کمبود برخی صداها دانسته است و معتقد است که این سازها می توانند در کنار سازهای سنتی بر زیبایی موسیقی ایرانی بیفزایند.
در سال های اخیر در بسیاری از سازهای ایرانی برای صدادهی بهتر، افزایش وسعت دامنه صدا و بهتر کوک شدن تغییراتی ایجاد شده است.
در دهه های اخیر با تغییراتی در سازهای سنتی، سازهایی چون تارباس، کمانچه آلتو و سنتور سوپرانو ساخته شده که جای خود را تا حدودی در گروه های موسیقی ایرانی باز کرده است.